dinsdag, september 23, 2014

JAARVERSLAG “Werkgroep Kierkegaard” – 2013 – 2014.


           Dit jaar stond het kleine boekje “Denken en Zijn” op het programma, het tweede hoofdstuk van het “Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift tot De Wijsgerige Kruimels” van Søren Kierkegaard. Dit werk werd tot nu toe nog altijd niet in het Nederlands vertaald maar dit zou in een nabije toekomst nu toch gebeuren.  We lazen het werkje in een vertaling van Gerard Rash, met inleiding en annotaties van Teddy Petersen.

Dat ‘Denken en Zijn’ een moeilijk te lezen boekje is, wordt waarschijnlijk door niemand van ons betwist. Het gaf soms aanleiding tot enige ‘controverse’ omwille van de moeilijke ‘filosofische’ terminologie.

Reflecteren over de verhouding tussen ‘denken en zijn’ komt neer op het stellen van de vraag naar ‘de waarheid’, die klassiek gedefinieerd wordt als de overeenkomst van denken en zijn. Maar hoe is die overeenkomst te denken ?

-         in empirische zin? Dan is alles worden, want het empirische voorwerp is niet af en ook de existerende kennende geest is zelf wordend, de waarheid is dus een approximatie.
-         in idealistische of speculatieve zin? Dan wordt de waarheid ‘abstract’ bepaald als iets voltooid; maar verder dan die abstractie omschrijven kan men niet komen, want zodra het zijn van de waarheid empirisch wordt is de waarheid zelf in staat van ‘wording’.
-         in objectieve zin? Dan wordt de waarheid een objectief en dan gaat het erom af te zien van het subject. Dit maakt het subject tot het toevallige en dus ook de existentie tot iets onverschillig;
-         in subjectieve zin? Dan gaat het erom zich existerend in de subjectiviteit te verdiepen, waarbij de waarheid toe-eigening wordt, innerlijkheid, subjectiviteit. Hier wordt niet vergeten dat het subject existeert, en dat existeren een worden is en dat daarom de identiteit van denken en zijn een hersenschim van de abstractie is.

Om enigszins op te schieten met het lezen werd overeengekomen dat we als werkmethode zouden opteren voor het stellen van vragen over datgene wat in de teksten niet altijd meteen duidelijk was. En zo gebeurde het ook; het leek een goeie methode om een diepgaande, efficiënte discussie op gang te brengen, maar soms ook om een zijpad in te slaan naar de ‘actuele realiteit” en zo samen na te denken over wat niet direct duidelijk is.

De thema’s die aan bod kwamen leken vrij uiteenlopend maar in feite was dit niet zo want alle draaien ze rond de vraag naar de waarheid: wat is waarheid? wat is denken? wat is zijn en wat is werkelijkheid en welke is de verhouding tussen deze abstracte termen in concreto? We stelden ons vragen over de betekenis van het begrip “hartstocht”, waarvan “de hoogste potentie is zijn eigen ondergang te wensen” (p.23),  over “de abstracte reduplicatie van de waarheid” waarbij de “waarheid gezien wordt als iets voltooids; abstract gezien is de overeenstemming tussen denken en zijn altijd af omdat het begin van het worden precies in het concrete ligt waarmee de abstractie abstract geen rekening houdt” (p.43).

We stelden ons ook vragen bij geschiedenis en hoe met feitelijkheid wordt omgegaan, waarbij Foucault ons te hulp kwam. Hij was degene die erop wees dat wat voor geschiedenis doorgaat eigenlijk de visie vertolkt van de machthebbers. In “Les mots et les choses” (1966) en in “L’archéologie du savoir” (1968) ontwikkelt Foucault o.m. het begrip ‘Epistémè’, wat voor hem het geheel van kennis en wetenschap in een bepaalde periode betekent en hoe de onderlinge samenhang ervan ervaren wordt. Wanneer een “epistemische breuk” optreedt, verandert de “orde der dingen” of het conceptuele  kader. Dat dergelijke “breuken” belangrijk zijn bij het bestuderen van geschiedenis ligt voor de hand. Bij Foucault gaat het echter om een epistemologische kwestie: hoe komt kennis tot stand  en hoe verhoudt deze kennis zich tot de werkelijkheid en wat is de werkelijkheid? Maar voor Kierkegaard is de waarheidsvraag geen epistemologische aangelegenheid, (traditioneel gezien is ze dat wel), maar een attitude, een levenshouding, die een terugkeer naar de innerlijkheid impliceert. Men kan dus volgens Kierkegaard, enkel 'in de waarheid staan'. In waarheid kan men enkel 'geloven' en geloven is een individuele performatieve daad en dit heeft te maken met ethische en religieuze motieven.

Het fragment over “bidden in onwaarheid” (p.53) dat onze aandacht trok was eerder een voorbeeld van Kierkegaards eigen vooropgesteldheid: hij wil aantonen dat men ook ”in onwaarheid tot de ware God kan bidden” en omgekeerd dat “wanneer men met de gehele hartstocht van de oneindigheid bidt terwijl zijn blik op een afgodsbeeld rust” men toch “in waarheid tot God kan bidden” en hij zich dan de vraag stelt: “waar is dan de meeste waarheid?” Maar eigenlijk kan hij het begrip 'ware god' hier niet hanteren omdat hij zich op dat ogenblik wél op een epistemologisch standpunt plaatst en is dit voorbeeld volledig absurd terwijl het wil verduidelijken.

We hebben het ook over Jung gehad: eerst dient men wetend te worden , een persoonlijkheid, een ik, om vervolgens onwetend te kunnen worden, en tot evenwicht te brengen wat aanvankelijk door overgewicht werd scheefgetrokken.

Samenvattend kunnen we zeggen dat ‘Denken en Zijn’ ontstaan is uit een eigen existentiële ervaring die Kierkegaard de schokkende tegenstelling onthulde tussen het ‘speculatieve’ denken en het ‘gelovig christen-zijn’ zoals hij die in de laatste bladzijden van zijn tekst beschrijft. Het horen van een gesprek tussen een vader en zijn kleinzoon aan het graf van diens vader en zijn overleden zoon, betekende voor Kierkegaard het moment van het besef van zijn roeping om de mensen opnieuw duidelijk te maken wat existentie en innerlijkheid in werkelijkheid is. Dat de Deense denker, meer dan 200 jaar geleden geboren, nog actueel is blijkt uit een citaat  van een hedendaags denker, Ignace Verhack, prof. em. godsdienstfilosofie aan de KUL die godsdienstfilosofie (of het denken over religie) omschrijft als:
            “een denkende onderneming van post-metafysische aard op zoek naar wat verdrongen werd in het gebeuren van het Zijn als verschijnen, als gebeuren dat aan alle ervaring en voorstelling voorafgaat, waarbij godsdienst niet beschouwd wordt als dogmatisme, maar als ‘weg’, als mogelijkheid tot transformatie, een onderbreking, een nieuw begin; als een persoonlijk aansprekende roep, die om antwoord vraagt (maar die ook weerstand, ressentiment, ergernis, kan oproepen).”

De vraag die Verhack zich daarbij stelt is de volgende: “Welke ontologische, antropologische, existentiële vragen en inzichten zijn in die ‘onderbreking’ mede aan de orde?” Dat zijn precies de vragen waarmee K ons in deze tekst confronteert. Bijbelinterpretatie is voor Kierkegaard niet louter een mentaal proces maar een confrontatie met het “Ga en doe ook zo”. Liefde is praxis want er bestaat niet zo iets als theoretische liefde, liefde wordt in een sociale context ontwikkeld en toegepast. (In de groep leeft al de idee om misschien volgend jaar een eerder ‘religieus’ getint werk van Kierkegaard op het programma te plaatsen.)

We hebben ook afscheid moeten nemen van Vivienne Van Kampen, de echtgenote van  André Vermaut, die na diens dood, nu twee jaar geleden, zijn plaats in de groep innam en intens genoot van onze bijeenkomsten. Zij heeft André ‘in de eeuwigheid’ vervoegd…

We waren ook aanwezig op de presentatie van de nieuwe uitgave van het werk van Kierkegaard  “Stadia op de Levensweg”, georganiseerd door de Uitgeverij Damon en het Centrum voor Ethiek en Humanisme van de VUB in Brussel op 25 april jl. , waarbij dhr. Herman Van Rompuy, Voorzitter van de Europese Raad, het eerste exemplaar overhandigd kreeg. Sprekers op deze feestelijke boekpresentatie waren: Prof. Dr. Karl Verstrynge en Prof. Dr. Paul De Knop (beiden, VUB) en Prof. Dr. Johan Taels (UA) die een boeiende lezing gaf over “Wat het betekent een mens te zijn” en Kierkegaards visie over passie, reflectie en existentie belichtte, in feite het thema van onze leesinspanningen.
                                                           Fientje Van Otten, Sam Landuyt en Rit Van Den Bergh

WERKGROEP KIERKEGAARD Verslag van de Bijeenkomst van 23 mei 2014.




Aanwezig:  Sam Landuyt, Gisèle Peeters, Hedwig Van Damme, Rit Van den Bergh, Noël Melis, Fientje Van Otten, Chris Vonck,
Afwezig en verontschuldigd:  Paul  Plompen, Lydia Bonte.

De Bijeenkomst van 23 mei.
Andermaal hadden we een geanimeerd gesprek over koetjes en kalfjes, zij het dat deze koetjes en kalfjes onze diepere bekommernissen van ons allen weergaven met betrekking tot de huidige ontwikkelingen in de maatschappij, het gezin, de werkvloer enz. We zien allerlei ontwikkelingen die we niet al te best kunnen duiden en waarover we dan ook van mening – of is van perceptie? – verschillen.  We voelen wel dat Kierkegaard ook tijdens zijn leven  dergelijke ontwikkelingen in de Deense maatschappij aanvoelde en ze trachtte te duiden en er vooral zijn eigen duidelijke filosofische en gelovig christelijke positie tegenover stelde. Christenheid tegenover wat hij ‘christendom’ noemde, individualiteit tegenover de mening van het publiek, innerlijkheid tegenover  valse verwachtingen van het  objectivisme, ernst tegenover schertsend esthetiserend schaatsen over al deze ontwikkelingen, verantwoordelijkheid  - te onderscheiden van een gemakkelijke ethiek van een systeem – tegenover vertwijfeling enz..

Volgende zitting van 27 juni , 16u
hebben we een paar zaken te bespreken:
-          De keuze van een nieuw werk voor het volgende werkjaar 2014 – 2015.
-          Bespreken van het jaarverslag 2014 dat inmiddels verschenen is in de uitgave 2014 van de Acta Comparanda van de FVG.
-          Methodiek van onze werkwijze in de Bijeenkomsten.

Na de zomervakantie
Zien we elkaar terug en nodigen we u uit om samen met ons verder Kierkegaard te ontmoeten
 op 03 oktober te 16u.

-------------------------------------------------
Next meeting:  We start the new year of the Working Group at October 03th, 16h.  At the meeting of Juin  27th we ‘ll choose a new work of our philosopher. More information about this new work will reach you  during the first week of October.

S. Landuyt

WERKGROEP KIERKEGAARD Verslag van de Bijeenkomst van 25 april 2014.


BRUSSEL:  voorstelling publicatie: In de  U-Residence, Generaal Jacqueslaan 271, 1050 te Brussel  (VUB-campus) stelt prof. dr. Johan Taels (UA) de publicatie voor van de  STADIA OP DE LEVENSWEG, uit de reeks KIERKEGAARD WERKEN.  Hij sprak er over:

Wat het betekent een mens te zijn.
Kierkegaard over passie, reflectie en existentie
Herman Van Rompuy, voorzitter van de Europese Raad,  ontving het eerste exemplaar. Hij hield ook een korte toespraak.
Een beperkte delegatie van de Werkgroep woonde de voorstelling bij.  Een verslag volgt.
Voor de bijeenkomst van 23 mei  lezen we Denken en Zijn tot het einde toe…
-------------------------------------------------
Next meeting:  May 23th, 16h: we read and prepare our questions for the complete work DENKEN EN ZIJN…

S. Landuyt

zaterdag, april 19, 2014

WERKGROEP KIERKEGAARD Verslag van de Bijeenkomst van 28 maart 2014.



Aanwezig / Present:  Sam Landuyt, Noël Melis, , Paul Plompen, Hedwig Van Damme, Rit Van den Bergh,   Fientje Van Otten, Chris Vonck.   
Afwezig en verontschuldigd / Absent and Excused: Lydia Bonte, J.L. Bogaerts, Jan Gysen, Levi Matuszczak, . Gisèle Peeters.

Nieuwe Boeken:  voorstelling publicatie:
Prof. Dr. Johan Taels (UA) zal op 25/4, 17u  in de U-Residence, Generaal Jacqueslaan 271, 1050 te Brussel  (VUB-campus)  de publicatie voorstellen van STADIA OP DE LEVENSWEG, uit de reeks KIERKEGAARD WERKEN.  Hij zal er spreken over:   
   
Wat het betekent een mens te zijn. Kierkegaard over passie, reflectie en existentie.

Herman Van Rompuy, voorzitter van de Europese Raad, zal het eerste exemplaar in ontvangst nemen.
Een delegatie van de Werkgroep zal de voorstelling bijwonen.  We vragen de leden die interesse hebben af te spreken met elkaar om de gezamenlijke reis te plannen.

De bijeenkomst: We stellen elkaar vragen over de bladzijden 68 tot 80. We hebben ook een kopie gekregen van Wijsgerige Kruimels, bladzijden 106 – 117. Het zijn de bladzijden waarnaar K. zelf verwijst in zijn werk Denken en Zijn.

Kierkegaard stelt in deze bladzijden 68-80 de speculatie tegenover het geloven en meteen ook uiterlijkheid of objectiviteit van het meetbare, onderzoekbare, optelbare, berekenbare (cf ‘speculatie’ op de beurs?)  tegenover de ware subjectiviteit (dat geen subjectivisme is) en de innerlijkheid van de individualiteit (die geen individualisme is) en waarin de waarheid te vinden is en ook de beslissende act van geloven te stellen is. Geloven is immers beslissen. 

De ‘absolute paradox’ wordt niet opgeheven, maar wordt begrepen in de subjectiviteit van de innerlijkheid, in aanvaarding en verzoening.

Verklaren is niet ‘verbeteren’ is geen objectiverende wetenschap, maar het duister verminderen.

Het getal of wat meetbaar en optelbaar is behoort tot de kwantiteit, een categorie  van alle zijnden. De subjectiviteit is van de categorie van de kwaliteit/hoedanigheid en wordt  gesteld en gekend in ontmoeting en geloven (Godsgeloof) en behoort tot de categorie van waarde en waardigheid van alle (levende) zijnde. De intrinsieke, unieke waarde en waardigheid van elke individuele mens is een voorbeeld, van deze laatste categorie, voelbaar vooral voor diegene van wie de waarde en waardigheid ontwaard of verniet wordt…

Vergeten we echter niet dat elke mens op aarde een afzonderlijk existerend wezen is en dat het wezenlijke voor de mens ‘de innerlijkheid in de existentie’ moet zijn. En dat ‘God de oneindige is die eeuwig IS’. Objectiviteit is voor het existerende wezen dat de mens nu eenmaal is enkel approximatief te vinden in juistheid, rekenen, speculatie. Waarheid wordt gevonden, ontdekt in de  beslissing in de innerlijkheid.

Het is het overdenken waard voor elke empirische wetenschapper, maar ook voor elke filosoof en speculatieve theoloog (als die er nog zijn). Het is echter geen kwestie van of/of maar van en/en van elk zijnde. Elk is te meten en/of te waarderen op zijn eigen wijze. Geen machtsgreep van de ene categorie over de andere, dan krijgen we de vrede van het hart terug en kunnen hem doorgeven aan elkaar.

Volgende bijeenkomst: 25 april: voorstelling te Brussel van STADIA OP DE LEVENSWEG door prof. Dr. Johan Taels.
Zie voor nadere info op onze Blog: www.werkgroepkierkegaard.blogspot.com

Voor de bijeenkomst van 23 mei  lezen we Denken en Zijn tot het einde toe…

S. Landuyt
-------------------------------------------------
Next meeting: April 25th. 17h: presentation of STADIA OP DE LEVENSWEG, Dutch version, in the series of KIEKEGAARD WERKEN.
-           Presentation: Prof. Dr. Johan Taels.
-          Location: U-Residence, Generaal Jacqueslaan 271, 1050 Brussel  (VUB-campus).
The meeting of May 23th. 16h: we read and prepare our questions for the complete work DENKEN EN ZIJN…

S. Landuyt

UITNODIGING BOEKPRESENTATIE

■ Vrijdag 25 april 2014 om 17 uur in U-RESIDENCE Generaal Jacqueslaan 271 (VUB-campus) - 1050 Brussel

Dhr. Herman Van Rompuy, Voorzitter van de Europese Raad,
neemt daarbij het eerste exemplaar in ontvangst.

Redactieraad Kierkegaard Werken
Uitgeverij Damon & Centrum voor Ethiek en Humanisme (VUB)
nodigen u van harte uit op de boekpresentatie van de
nieuwe uitgave in de reeks Kierkegaard Werken:
STADIA OP DE LEVENSWEG

■ 17u00 Verwelkoming en opening door Prof. Dr. Karl Verstrynge (VUB)
■ 17u10 Toespraak door Prof. Dr. Paul De Knop, Rector VUB
■ 17u20 Voordracht door Prof. Dr. Johan Taels (UA):
Wat het betekent een mens te zijn.
Kierkegaard over passie, reflectie en existentie
■ 18u00 Overhandiging eerste exemplaar aan Voorzitter Herman Van Rompuy
■ 18u10 Toespraak door dhr. Herman Van Rompuy
■ 18u20 Afsluitend woord
■ 18u30 Receptie

De toegang is vrij, maar gelieve u wel te registreren via info@damon.nl, uiterlijk op 15 april 2014
Redactieraad Kierkegaard Werken

www.kierkegaard.be www.ethu.be www.damon.nl

WERKGROEP KIERKEGAARD Verslag van de Bijeenkomst van 28 februari 2014.


Aanwezig / Present:  Sam Landuyt, Noël Melis, Gisèle Peeters, Hedwig Van Damme, Rit Van den Bergh,   Fientje Van Otten, Chris Vonck.   
Afwezig en verontschuldigd / Absent and Excused: Lydia Bonte, J.L. Bogaerts, Jan Gysen, Levi Matuszczak, Paul Plompen.
In memoriam;
Op 21 februari jl. dienden we afscheid te nemen van Vivienne Van Kampen, echtgenote van wijlen André Vermaut. Na het heengaan van André in 2011 was ze meer dan twee jaar een aangename en aandachtige medewerker van onze Werkgroep en waardeerde erg onze geanimeerde en ‘geleerde’ gesprekken. Uiteindelijk werd haar een chronische ziekte fataal. Ze heeft het allemaal moedig gedragen en onder ogen gezien. We waren talrijk aanwezig op de intieme plechtigheid van de uitvaart.
We zullen je missen Vivienne! Doe de groeten aan André!
Nieuwe Boeken:
-          Hugh Ryper, The Joy of Kierkegaard. Essays on Kierkegaard as a biblical Reader. Equinox, Sheffield Oakville, 2011.
-          Vincent Delecroix, Ce qui est perdu. Gallimard, 2006.
De Bijeenkomst: Er worden vragen gesteld en er wordt druk van gedachte gewisseld.
-          Over kennen en herinneren. “Elk kennen is een herinnering”. K. schrijft (pag. 57): “volgens Socrates is de eeuwige wezenlijke waarheid geenszins paradoxaal op zichzelf, maar alleen door de betrekking tot een existerende (mens? waarheid? S.L.) Dit wordt uitgedrukt in een andere stelling van Socrates: dat elke kennen een herinneren is. Deze stelling duidt het begin van de speculatie aan, maar daarom ging Socrates er ook niet mee verder, deze werd in wezen platonisch. Op dit punt slaat de  weg af en accentueert Socrates wezenlijk het existeren, terwijl Plato, die dit vergeet, zich in speculaties verliest; De oneindige verdienste van Socrates  is juist dat hij een existerende denker was, geen speculant”. (pag. 58).
Daarmee was in de geschiedenis van de filosofie de bifurcatie gesteld. Kierkegaard neemt de draad van Socrates weer op tegenover de speculanten van het ‘systeem’ zoals hij ze zal noemen.
K. heeft het hier over het verleidelijke van de ‘ontologisering’ waarvoor Socrates niet, maar Plato wel bezweek en waartoe we allemaal de neiging hebben. We beschikken nu eenmaal over het woord ‘zijn’ in ons taalbestek. Maar Kierkegaard wil ook Socrates voorbijsteken die al te vroeg halt houdt bij de herinnering en wat een bron voor breideloze fantasieën ( = ‘speculatie’) kan worden. Speculeren op de beurs of speculeren in de logica, het kan allebei leiden tot een ‘bubble’. .
.
-          Over  Hartstocht: “de hoogste potentie ervan is zijn eigen ondergang te wensen (pag. ) Wat doe je met de vaststelling dat ‘je eigen ondergang wensen’ iets autodestructief is en dus kwaadaardig? Het blijven toch altijd levende wezens, mensen, die wensen en niet de  woorden of begrippen of strevingen als dusdanig?! 
-          We missen een aantal verduidelijkingen die naar ‘Wijsgerige Kruimels’ verwijzen: pag. 106 – 119. 
-          Over ‘goed en kwaad’ of  de vaak ondoordachte consequenties van het relatief  stellen van de begrippen van goed en kwaad. Een relativering die vaak wel een theoretische beaming verwerft ,maar zelden in de praktijk een toepassing vindt. “Objectief gezien is er geen oneindige beslissing en dus is het objectief juist dat het verschil tussen goed en kwaad met de grondstelling van de tegenspraak opgeheven is en daarmee ook het oneindige verschil tussen waarheid en leugen (pag. 55). Maar weer eens: we moeten het eerst eens zijn over de kwestie of de kwaliteiten  ‘goed’ en ‘kwaad’  gelijkwaardig, maar elkaars tegengestelde zijn. En dan zitten we in het gebied van gnosis en gnostiek te zoeken of… in de aberraties van de logica, die zich waagt op het gebied van de kwaliteit of waarde en waardigheid en daar eigenlijk niet meer te maken heeft dan de man op het voetbalveld  die vooraf de kalklijnen moet trekken en daarna, als de spelers beginnen,  aan de kant gaat staan toekijken.
-          Over “de eeuwige waarheid is in de tijd ontstaan”. Dit is de paradox. (pag. 60 – 62.).Het is ook het absurde. Is de eeuwige waarheid dan als ‘eeuwige Waarheid’ “ontstaan in de tijd dat God geworden is, geboren, opgegroeid enzovoort, geheel geworden is als de afzonderlijke mens, niet van een ander mens te onderscheiden, want alle directe herkenbaarheid is presocratisch heidendom en, Joods gezien, afgoddienst” (pag. 62). K. redeneert hier even, bij wijze van spel, zichzelf dood om aan te tonen hoe absurd het is om wat subjectiviteit is, innerlijkheid,  hartstocht als drive/stuwende energie van de innerlijkheid, individualiteit en existentie te willen bemeesteren, beredeneren, beschrijven, bepalen en zelfs benaderen met objectiviteit en alle logische trukken van de foor, waarvan  een radicaal ‘geloof’ in het relativisme en nihilisme de laattijdige vruchten zijn ...
-          Over “de oneindige hartstocht van de innerlijkheid en de objectieve onzekerheid. Deze tegenspraak is het geloof” (pag.56). Toegegeven, dit is al beter en eerlijker.

Volgende bijeenkomst: 28 maart 2014, 16u
We lezen verder in Denken en Zijn tot pagina 80 en we bereiden een drietal vragen voor over zaken  die we niet begrijpen. (zal heus niet moeilijk zijn).       
                                                                                             
S. Landuyt

Next meeting March 28th , 16.00 H.

In Memoriam

We remember our dear Vivienne Van Kampen, who we had to say goodbye for ever on February 28th. Adieu Vivienne and much greetings to André, also our co-member for many years, who died two years ago.

The next meeting
Next meeting we will read ‘Denken en Zijn’ till page 80. The participants prepare some questions about these far from easy pages of our author…
The summary of our proceedings at the Meeting of February 28th  will follow in few days.

S. Landuyt